روزنامه ها از اينترنت نباخته اند

«تد ترنر» بنيانگذار شبكه خبرى كابلى، معروف به سى ان ان، پيش بينى كرده بود كه تا سال ۲۰۰۰ ديگر اثرى از رسانه هاى چاپى باقى نخواهد ماند. اما پيش بينى وى درست از آب درنيامد. دليل آن اين است كه دنياى چاپ هنوز به سلاح هايى مجهز است كه پيروزى اش را در ميدان هاى واقعى تضمين مى كند. يكى از سلاح هاى مخفى رسانه هاى چاپى گزارشگرى عميق و مستمرى است كه توسط گزارشگران خبره، كاركشته و مصمم تهيه مى شود. در واقع يكى از ۱۴ گروهى كه در حوزه خبرنگارى جايزه پوليتزر دريافت مى كنند گزارشگران حرفه اى هستند كه در اصطلاح روزنامه نگارى به آنها beat reporters مى گويند. [در اصطلاح موسيقى beat به ضرباهنگ هايى گفته مى شود كه با تاكيد در فواصل زمانى مشخص تكرار مى شوند. همين اصطلاح در شعر هم به كار مى رود و در اصطلاح روزنامه نگارى هم به نوعى ضرباهنگ هايى هستند كه هر از گاهى در حوزه اى معين تكرار مى شوند.] از ويژگى هاى مهم اين خبرنگاران اين است كه دامنه دسترسى آنها به منابع خبرى روز به روز بيشتر مى شود و چون در يك حوزه ويژه به تمام مسائل و موضوعات آن حوزه اشراف كامل دارند و به دليل آنكه با تمام افراد دست اندركار در آن حوزه ارتباط نزديك برقرار كرده اند به تمام جوانب آن موضوع احاطه كامل دارند و هرازگاهى گزارش هاى آنها به چاپ مى رسد. اين گزارش ها مملو از اطلاعات مستند و آراسته به نقل قول هاى معتبر از صاحب نظران بنام و پرآوازه است. در يك كلام به قدرى اين خبرنگاران در كار خود خبره شده اند كه هيچ صاحب نظرى دست رد به سينه آنان نمى زند.حفظ منابع خبرى و افزايش آن به مهارت هاى خاصى نياز دارد، چون گاهى اوقات چاپ بعضى از مطالب به ذائقه اين منابع خوش نمى آيد و از ادامه كار صرف نظر مى كنند. از ويژگى هاى اين خبرنگاران اين است كه با خبرسازان و مهره هاى كليدى ارتباط بسيار نزديك و حتى خانوادگى دارند و به خوبى فرا مى گيرند كه چه خبرى را در چه زمانى منتشر كنند تا نه تنها ارتباط آنها با اين منابع خبرى حفظ شود بلكه روز به روز اطمينان بين آنها قوت بگيرد. از خصوصيات اين خبرنگاران اين است كه از جرات، ديسيپلين و قضاوت بسيار خوبى برخوردارند و مى دانند چه خبر يا گزاره اى را در آستين نگاه دارند تا زمان آن فرا برسد. آنها به خاطر ارتباط نزديكى كه با دبيران سرويس روزنامه ها و منابع خبرى دارند دقيقاً مى دانند چه زمانى يك خبر يا گزاره ديگر سوخته محسوب مى شود. آنها مدام در حال مطالعه، مصاحبه و جمع آورى اطلاعات هستند و اطلاعات خود را به خوبى دسته بندى و طبقه بندى كرده اند و اين اطلاعات را قابل جست وجو و قابل بازيافت كرده اند. براى همين هم هست كه اگر از آنها تاريخچه يك موضوع را بخواهيد يك جدول در اختيارتان مى گذارند و با ذكر تاريخ، تحولات صورت گرفته در مورد آن موضوع را در اختيارتان مى گذارند. براى همين هم هست كه اين خبرنگاران هرگز نمى پوسند و فسيل نمى شوند. هرچه دايره فعاليت خود را به موضوع اختصاصى ترى محدود كنند جزئيات بيشترى به دست آورده و كار شسته رفته ترى را ارائه مى دهند و گزارش هاى آنان نيز دقيق تر از آب درمى آيد. بنابراين بايد اين خبرنگاران ضرباهنگ هاى خود را به يك حوزه يا موضوع ويژه محدود كنند.مثلاً خبرنگارى كه فقط به امور مجلس مى پردازد بايد آنقدر دامنه اطلاعات، مطالعات و ارتباطات خود را در حوزه مجلس افزايش دهد و آنقدر پخته و حساب شده بنويسد كه خود نمايندگان به منابع خبرى وى تبديل شوند و گاهى از طريق همين خبرنگار اطلاعات خود را منتشر كنند. نكته اينجاست به صرف آنكه اين خبرنگار در حوزه مجلس كار مى كند دليل نمى شود كه خود را محدود به افراد مجلس كند، بلكه حتى اگر لازم باشد با افراد عادى نيز مصاحبه كرده يا اطلاعات جمع مى كند.يك خبرنگار حرفه اى كه شايسته نام beat reporter است از هر منبعى كه بتواند اطلاعات جمع مى كند. از عكاسان، از اقوام و دوستان خبرسازان، حتى آبدارچى يا آشپزى كه با آن خبرساز يا منبع خبرى در ارتباط است مى تواند منبع خوبى براى جمع آورى اطلاعات باشد. براى احاطه و اشراف به تمام جوانب و زواياى يك موضوع چند عامل يا فاكتور بسيار مهم هستند: صرف زمان، ديسيپلين [نظم و انضباط]، جرات، مهارت، استعداد و در يك كلام خبرنگار بايد خود را «وقف» كارش كند.از سويى ده سال از ژورناليسم اينترنتى مى گذرد و روشن شده است كه سه حوزه بسيار غنى مى تواند در اينترنت به مراتب ارزشمندتر و تاثيرگذارتر از روزنامه ها به كار رود. مخصوصاً اگر اين سه حوزه مانند سلاح در اختيار خبرنگاران حرفه اى معروف به beat reporters قرار گيرند. اين سه حوزه عبارتند از:۱ _ چاشنى Primer در اصطلاح در اختيار گذاشتن تمام داده ها، اطلاعات و گزاره هاى مربوط به يك رويداد كه مى تواند به درك بهتر يك خبر يا گزارش كمك كند.۲ _ پرسش هايى كه براى خيلى از مردم پيش مى آيد كه در اصطلاح به آن FAQ مى گويند. مخفف Frequently Asken Question (پرسش هايى كه مكرراً پرسيده مى شوند)۳ _ تاريخچه اى كه به صورت فهرست درآمده و در اصطلاح انگليسى به آن timelines مى گويند.اين سه ابزار يا سلاح چندان تازگى ندارند و تمام روزنامه ها از يك يا هر سه اين موارد در گزارش هاى خود استفاده مى كنند اما ويژگى آن در اينترنت بسيار قابل توجه است. به عنوان مثال زمانى كه يك خبر در مورد گوانتانامو منتشر مى شود ممكن است براى خواننده از لحاظ جغرافيايى چندان آشنا نباشد و از سويى آوردن اطلاعات و جزئيات جغرافيايى در دل متن خبرى كه منتشر شده است باعث كمرنگ شدن اصل خبر شود يا آنكه هر روز نمى توان اطلاعات و جزئيات جغرافيايى و تاريخى گوانتانامو را در دل هر خبرى كه منتشر مى شود درج كرد. در يك سايت اينترنتى مى توان اين سه ابزارى كه نام برده شده را در كنار اين خبر گذاشت. كسانى كه با اينترنت آشنا هستند مى دانند اين اطلاعات به صورت لينك در سمت راست يا چپ خبر قرار داده مى شود و خواننده با كليك كردن روى اين لينك ها مى تواند اطلاعات جانبى مورد نياز خود را به دست آورد. حتى بعضى سايت هاى اينترنتى شرايطى را فراهم مى كنند كه خواننده بتواند اظهارنظرهاى خود را ارائه كند. گاهى همين اظهارنظرها به تهيه كنندگان سايت كمك مى كند تا بر اساس ذائقه خواننده مطالب خود را تهيه كنند.نكته اينجاست كه هر چقدر اطلاعات لازم براى خواننده در يك گزارش جمع آورى شود و در كنار خبر اصلى در اختيار وى قرار گيرد، روزنامه عمرى يك روزه دارد و مردم ديگر مثل سابق روزنامه ها يا اطلاعات آن را جايى آرشيو يا بايگانى نمى كنند اما در يك سايت اينترنتى هميشه مى توان اطلاعات جانبى را كنار خبر قرار داد.چاشنى يا Primer ميدان ديد گسترده و فراگيرى دارد و معمولاً مهمترين چالش ها را در مورد يك موضوع يا رويداد مشخص مى كند و اين فرصت را براى روزنامه نگار فراهم مى آورد كه نظر كارشناسى اش را كه با مشقت به دست آورده، به روش موثرترى در اختيار مخاطب قرار دهد. مهمترين ويژگى چاشنى ها اين است كه خبرنگار را وادار مى كند گزاره هايى را گردآورى كند كه گاهى چون بديهى تلقى مى شوند مورد غفلت قرار مى گيرند.تاريخچه فهرست وار يا Timelines از مواردى است كه به مخاطب كمك مى كند تا به بازسازى علل و عواملى بپردازد كه شكل گيرى يك رويداد به آنها بستگى داشته است. در واقع اين تاريخچه به مخاطب نشان مى دهد پيشينه يك رويداد چيست مسلماً گزارشگرانى كه به beat reporters معروف هستند به دليل مطالعه دقيق و اشراف به جزئيات يك موضوع، توانايى بيشتر و بهترى در تهيه پيشينه يك رويداد دارند.در بخش پرسش هايى كه براى اكثر مردم پيش مى آيد يك گزارشگر بايد بتواند راهكارى پيدا كند تا به پرسش هايى برسد كه براى مخاطب اهميت دارند. اين كار نيز از گزارشگران حرفه اى بهتر برمى آيد. چون فقط يك گزارشگر مصمم كه خود را وقف جمع آورى و دسته بندى اطلاعات كرده، قادر است پرسش هاى مكرر مخاطبان را دسته بندى كرده و به همه آنها پاسخ دهد.و چون به همه جوانب يك موضوع اشراف پيدا كرده، سئوال بى پاسخ براى مخاطب را به حداقل خواهد رساند. از اين جهت مى گوييم به حداقل خواهد رساند كه حتى در شرايط ايده آل امكان ندارد كه همه پرسش هاى مردم را حدس زد و امكان ندارد همه پرسش ها، پاسخ داشته باشند و اين احتمال را بايد در نظر گرفت كه در بهترين شرايط نيز ممكن است خبره ترين خبرنگاران هم به حقيقت يا پاسخ يك سئوال دست پيدا نكنند.در روزنامه ها اگر اين سه سلاح به كار گرفته شوند عمر كوتاه دارند و بعد از يك بار مطالعه راهى زباله دان مى شوند اما در سايت هاى اينترنتى امكان آن وجود دارد كه اين اطلاعات جمع آورى شده و مربوط به رويداد ها زمان طولانى تر باقى بمانند و در كنار اخبار و گزارش ها براى مراجعه در اختيار خواننده قرار گيرند. در آن صورت در كنار خبر يا گزارش حجم بسيار ارزشمندى از اطلاعات دسته بندى شده قرار مى گيرند كه به درك پيشينه، علل و عوامل يك رويداد كمك مى كنند. به خصوص كه توسط يك خبرنگار خبره جمع آورى شده باشند. چون يك خبرنگار خبره سال هاى سال يك موضوع را به دقت دنبال مى كند و تمام اطلاعات را به صورت فيش يا فايل طورى ذخيره مى كند كه در صورت احتياج بتواند به سرعت به آن دسترسى پيدا كند.براى گزارشگران خبره اين مهم نيست كه خبر يا گزارش آنها صفحه يك روزنامه را اشغال كند يا اينكه به عنوان گزارش برتر انتخاب شود. اما بازخورد و واكنش از سوى خوانندگان براى اين گزارشگران بسيار مهم است.از سويى مى توان گفت اگر گزارشگر تصميم دارد كه به يك beat reporter تبديل شود بايد ابتدا يك موضوع خاص در حوزه هايى نظير محيط زيست، آموزش، رسانه يا هر حوزه ديگر انتخاب كند بعد به كمك سه ابزار ياد شده دانش و اطلاعات لازم را در آن موضوع خاص جمع آورى و با نظم و انضباط آرشيو كند. به تدريج همان اطلاعات به كمك وى مى آيند تا گزارش هاى پخته تر و عميق ترى ارائه كند. خبرنگارى كه خود را وقف يك موضوع كرده و به طور سريالى موضوع را دنبال مى كند مزاياى بسيار زيادى نسبت به خبرنگارى دارد كه به طور پراكنده كار مى كند و درباره موضوع هاى مختلف به فعاليت مى پردازد.در واقع وقتى خبرنگارى سعى مى كند تمام گزاره ها، اطلاعات و مقدمات يك موضوع را جمع آورى مى كند به تدريج پيشينه و تايم لاين آن نيز گردآورى مى شود و چون مى خواهد نورى به تمام زواياى آن موضوع بيفكند با انواع و اقسام افراد مرتبط و مربوط مصاحبه مى كند و به اين ترتيب پرسش هايى ايجاد مى شود كه مى تواند FAQ را نيز فراهم آورد. به بيان ديگر يك گزارشگر حرفه اى اين سه ابزار را به عنوان سلاح هاى مخفى مورد استفاده قرار مى دهد. اما تبديل شدن به يك گزارشگر حرفه اى و شايسته نام beat reporter نياز به صرف زمان بسيار زياد، صرف انرژى فراوان و ويرايش و روزآمد كردن اطلاعات دارد.از سويى مى توان گفت كه سايت هاى اينترنتى روزنامه هاى كثير الانتشار _ كه لزوماً محتواى آنها با هم يكى نيست و هر يك مقتضيات خاص خود را دارد _ مى تواند به تقويت روزنامه منجر شود. برخلاف تصور همه كه فكر مى كنند قرار است اينترنت و سايت هاى اينترنتى جاى روزنامه هاى چاپى را بگيرند اما تجربه ثابت كرده است كه نه تنها اينگونه نشده است بلكه هر يك از اين دو رسانه مى توانند به تقويت يكديگر منجر شوند. معمولاً هر تجارتى وقتى از رونق مى افتد كه نتواند خواسته هاى مشتريان خود را برآورده سازد يا آنكه رقيبى پيدا شود و بهتر بتواند اين خواسته ها را برآورده كند. اگر روزنامه هاى چاپى دچار كاهش تيراژ مى شوند بايد آن را در نحوه عملكرد خود جست وجو كنند، اينكه آيا گزارش نويسان و خبرنگاران همان اطلاعاتى را در اختيار مى گذارند كه مشترى ها به دنبال آن هستند يا آن كه فقط در فكر القاى ايدئولوژى و جلب آگهى اند، بنابراين تقويت سايت هاى اينترنتى روزنامه به افزايش تيراژ آن كمك مى كند. براى اين كار بايد گزارش نويسان حرفه اى يا beat reporter _ كه تا به حال فقط براى رسانه هاى چاپى كار كرده اند _ براى رسانه هايى همچون اينترنت نيز كار كنند.منابع: اينديپندنت، پونتير آن لاين و اوجى آر (آن لاين جورناليسم ريويو)