عملكرد مطبوعات در جامعه ژاپن

تا قبل از شكست ژاپن در جنگ جهانى دوم در سال ۱۹۴۵ ميلادى، طبق اصل بيست و نهم قانون اساسى امپراتورى ژاپن (ميجى كمپو)، اتباع ژاپنى در حدى كه قانون تعيين مى كرد، از آزادى بيان، قلم، مطبوعات، اجتماعات و معاشرت ها برخوردار بودند.پس از شكست در جنگ و اشغال اين كشور توسط نيروهاى متفقين به سركردگى آمريكا قانون اساسى جديدى در سال ۱۹۴۶ ميلادى تدوين و در سال ۱۹۴۷ به مورد اجرا گذاشته شد كه طبق اصل بيست و يكم اين قانون «آزادى اجتماعات، انجمن ها و نيز آزادى بيان و مطبوعات و ساير آزادى ها تضمين شده است، هيچ گونه سانسورى برقرار نخواهد بود و محرمانه بودن ارتباطات نقض نخواهد شد.»لذا با توجه به اين اصل از قانون اساسى و به منظور بررسى عملكرد و نقش مطبوعات در جامعه امروزى ژاپن و اينكه مطبوعات تا چه اندازه مى توانند از سياست هاى دولت و مسئولان حكومتى و كشورى انتقاد كنند و در اين راه تا به كجا توان حركت دارند آيا دنباله رو و بيانگر خط مشى سياسى خاصى هستند؟ نحوه برخورد سيستم قضايى ژاپن با مطبوعات و... گفت وگويى را با آقاى «نوبواُ كوباياشى» (Nobuo Kobayshi) مدير تحقيقات رسانه اى روزنامه آساهى انجام داده ايم كه از نظرتان مى گذرد. گفتنى است روزنامه آساهى با ۸ ميليون و ۳۰۰ هزار تيراژ روزانه دومين روزنامه و به لحاظ فروش اولين روزنامه در ژاپن محسوب مى شود.در ميان پنج روزنامه سراسرى ژاپن- يوميورى، آساهى، نيهون كى زاى، ماينيچى و سان كى- آساهى به عنوان روزنامه منتقد سياست هاى دولت مطرح است. اولين شماره اين روزنامه در تاريخ ۲۵ ژانويه ۱۸۷۹ ميلادى (۱۲۵ سال پيش) چاپ و منتشر شد و اولين روزنامه اى بود كه در ژاپن از كبوتر نامه بر در ارسال اخبار خود استفاده مى كرد.
•••
•همان طور كه مى دانيد مطبوعات به عنوان يكى از اركان اساسى دموكراسى در هر جامعه اى مطرح هستند، بحث خود را با اين سئوال آغاز مى كنم كه نقش مطبوعات را در جامعه ژاپن چگونه مى بينيد؟
براى پاسخ به اين سئوال ابتدا بايد سابقه تاريخى مختصرى بيان كنم، تا سال ۱۸۶۸ ميلادى (آغاز دوره ميجى) يك سيستم بسته فئودالى بر ژاپن حاكم بود و اين كشور حدود دو قرن و نيم در انزوا قرار داشت، از اين تاريخ به بعد به تدريج ارتباط ژاپن با ساير نقاط جهان و كشورها برقرار شد و مسئله روزنامه و انتشار آن پيش آمد. در سال ۱۸۷۹ ميلادى روزنامه آ ساهى تاسيس شد. اين دوران طى شد تا رسيد به سال ۱۹۴۵ و شكست ژاپن در جنگ جهانى دوم.نقش مطبوعات در قبل و بعد از جنگ جهانى دوم كاملاً با هم متفاوت است. قبل از جنگ ارتش قدرت زيادى داشت و يكى از علل وقوع جنگ هم، همين مسئله بود در حالى كه امپراتور شخصاً مخالف جنگ بود و با توجه به قدرت ارتش به روزنامه ها فشار وارد مى شد تا مردم را تشويق به جنگ كنند.از سال ۱۹۴۵ و پس از شكست ژاپن در جنگ، فعاليت اصلى روزنامه ها با توجه به سيستم جديد حكومتى، دولت و فضاى جديد كه همانا اطلاع رسانى دقيق و بدون تحريف واقعيت هايى كه در جامعه و اجتماع وجود دارد، شروع شد.يك نقش ديگر مطبوعات نقد و كنترل تمامى مسئولان رده بالاى كشور در هر بخشى از جامعه است كه اگر كار خود را اشتباه انجام دادند و يا از مسيرشان منحرف شدند، آن را به اطلاع مردم برسانند.در حال حاضر رسانه هاى ژاپن به طور كلى به دو دسته مخالف و موافق تصميمات دولت تقسيم شده اند.
•با توجه به مسئله اى كه عنوان كرديد، روزنامه ها در ژاپن تا چه اندازه مى توانند از دولت انتقاد كنند و در اين راه پيش بروند؟
طبق قانون محدوديتى وجود ندارد و در اين كار از آزادى كامل برخوردارند. تا قبل از ۱۹۴۵ وضعيت به گونه اى بود كه روزنامه ها زير نظر دولت و مسئولان بودند و به اصطلاح از زير ذره بين رد مى شدند ولى پس از شكست ژاپن در جنگ جهانى دوم و تصويب قانون اساسى جديد، يكى از مواد اين قانون، آزادى مطبوعات و آزادى نقد است.
•بنابر اين شما هيچ محدوديتى نداريد؟
بايد بگويم در قانون آزادى مطبوعات تضمين شده است، ولى در عمل نمى توان گفت صددرصد آزادى وجود دارد، البته به اين صورت هم نيست كه به دليل چاپ يك مقاله شخصى دستگير يا اعدام شود، ولى اين امكان وجود دارد، آن مقاله باعث وارد آمدن فشارهايى از نقاط مختلف به روزنامه شود. براى نمونه مقاله اى يا مطلبى درباره يك شركت صنعتى، بانك يا حزبى به چاپ مى رسد كه خوشايند آنها نيست و آن رسانه يا روزنامه از سوى آن شخص، شركت يا موسسه بايكوت خبرى مى شود. نمونه ديگر در مورد مسئله آدم ربايى كره شمالى، هنگامى كه براى بار دوم كوايزومى به پيونگ يانگ رفت، خبرى از شبكه چهارم تلويزيون پخش شد كه مضمون خبر چنين بود: با توجه به كمك هايى كه از طرف ژاپن به كره شمالى شد ولى از اتباع ربوده شده خبرى نشد و به همين دليل اين شبكه بايكوت شد. چرا كه پخش اين خبر خوشايند مسئولان نبود.بنابراين مشاهده مى كنيم در قانون آزادى كامل وجود دارد ولى در عمل يك مسائلى وجود دارد كه بايد رعايت شود.


•آيا روزنامه ها در ژاپن بيانگر خط مشى سياسى خاصى هستند، براى مثال آيا نقطه نظرات احزاب يا افكار سياسى خاصى را مطرح مى كنند و يا اينكه كاملاً مستقل هستند؟
پايه و اساس چنين است كه فقط واقعيت ها انعكاس داده شود، ولى چه بسا در نحوه تنظيم خبر يك موضع گيرى هايى لحاظ شود و بايد به اين نكته اشاره كرد كه روزنامه هاى مختلف به لحاظ سياست هاى سردبيرى، گرايش هايى دارند كه آنها را به يك خط مشى سياسى خاص نزديك مى كند.
•آيا در ژاپن دادگاهى به نام دادگاه مطبوعات وجود دارد؟
تا قبل از سال ۱۹۴۵ (شكست ژاپن در جنگ جهانى دوم) چنين دادگاهى وجود داشت، ولى در حال حاضر دادگاهى به نام دادگاه مطبوعات نداريم، اما يك واقعيت را بايد بگويم كه اخيراً يك واحدهايى به وجود آمده است كه رسانه ها را چك مى كند ولى هنوز به آن اندازه نرسيده كه روزنامه ها زير ذره بين قرار گيرند. اما هنگامى كه به فرض يك نامى در خبرى اشتباه چاپ شود، مثلاً كسى قتلى انجام داده و نام شخص ديگرى به عنوان قاتل چاپ شود در آن صورت فرد مزبور از روزنامه شكايت كرده و دادگاه يك مبلغى را به عنوان جريمه از روزنامه دريافت و به شخص شاكى پرداخت مى كند، اما همانطور كه گفتم چيزى به نام دادگاه مطبوعات نداريم.
•آيا تا به حال در ژاپن روزنامه اى بوده است كه به دليل چاپ يك مقاله و يا انتقاد از دولت تعطيل شده باشد، به عبارتى سنگين ترين حكمى كه تاكنون براى روزنامه هاى ژاپن صادر شده چيست؟
بعد از جنگ اصلاً چنين اتفاقى نيفتاده است و فكرش را هم نمى كنيم، چرا كه اگر روزنامه اى را تعطيل كنند، تاثير بسيار بدى در جامعه مى گذارد.در رابطه با سنگين ترين حكم صادره براى مثال شهروند ژاپنى كه چند ماه پيش در عراق سربريده شد به نام «كودا»، يك روز قبل از اينكه واقعاً جسدش پيدا شود، يك جسد ديگر را اشتباهاً به عنوان جسد وى اعلام كردند، بابت همين اشتباه مسئول بخش خارجى روزنامه پست خود را عوض كرد، حتى تا مرحله اخراج هم پيش رفت.
•در ژاپن مطبوعات از چه طريقى هزينه هاى خودشان را تامين مى كنند؟
جذب آگهى و فروش روزنامه دو منبع مهم درآمد روزنامه ها در ژاپن است. در آمريكا حدود ۸۰-۷۰ درصد درآمدهاى روزنامه ها از طريق جذب آگهى است تا فروش خود روزنامه، در ژاپن اين رقم و درصد در حدود ۵۰-۵۰ است، البته در مورد روزنامه آساهى درآمد فروش مقدارى از جذب آگهى بيشتر است. چيزى حدود ۵۵-۴۵ درصد، گفتنى است روزنامه آساهى دومين روزنامه جهان به لحاظ فروش است. در ژاپن حدود ۶۰ درصد مردم (تقريباً ۷۰ ميليون نفر) روزنامه مى خوانند.
•آيا روزنامه ها براى كسب درآمد از سوى جناح هاى مختلف و صنايع حمايت مى شوند يا خير؟
در رابطه با صنايع و شركت ها به اين شكل نيست كه چون آگهى به روزنامه مى دهند اين توقع را داشته باشند كه روزنامه سخنگوى آنها باشد، براى مثال اگر شركت تويوتا آگهى زيادى به روزنامه بدهد در صورتى كه خطايى يا فسادى در آن صورت گيرد همان روزنامه آن خطا را انعكاس خواهد داد، به عبارتى مستقل عمل مى كند. البته پول بى تاثير برروى خبر نيست ولى وظيفه روزنامه اين است كه واقعيت را بگويد. و سياست هايى كه در پيش گرفته شده اين است كه روزنامه تبديل شده به يك شركت سهامى عام در نتيجه چون سهامى خاص نيست نمى تواند مختص يك شركت يا صنعت باشد.